Thursday, 26 April 2018

रक्तपित्त का चिकित्सा क्रम :-                                     (चि)

निदान परिवर्जनम् !
नादौ स्तम्भमर्हति - प्रारम्भ मे रक्तस्त्राव नही रोकना चाहिये 
तस्मादुपेक्ष्यम् - उसकी उपेक्षा करनी चाहिये !
.  *ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे - लन्घन ( कफानुबन्ध के कारण )
    *अधोग रक्तपित्त मे तर्पण ( वातानुबन्ध के कारण  )
ऊर्ध्वगे तर्पणम् पूर्वम् पेया पूर्वमधोगते !   (चि /३२)
   *लंघन के पश्चात् ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे -तर्पण प्रयोग
   *तर्पण के पश्चात् अधोग रक्तपित्त मे - पेया प्रयोग
सम् शोधन चिकित्सा प्रयोग  -    
                        *"प्रतिमार्ग हरणम् रक्तपित्ते विधीयते ! (.नि.)
                       *"अक्षीणबलमांसस्य यस्य सन्तर्पणोत्थितम् !,
                          बहुदोषम्बलवतो,!  
               विरेचनेनोर्ध्वभागम् अधोगम् वमनेन !!"                                                               ( चि /५५,५६)
              अर्थात्
                          *  ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे विरेचन कर्म,
                          *  अधोग रक्तपित्त मे वमन कर्म
#शोधन पश्चात कर्त्तव्य - *ऊर्ध्वग - तर्पण प्रयोग,
                                     *अधोग - यवागू प्रयोग
संशमन क्रिया-
               प्रयोग :- *क्षीण बल मास कृश रोगी,
                 *रक्तपित्त रोग मे यक्ष्मा का सम्बन्ध प्रतीत होने पर
    eg.       *अटरुषकादि क्वाथ,
                *पदमकादि क्वाथ,
                *उशीरादि क्वाथ,
                *किरातिक्तादि चूर्ण
*रत्न प्रयोग-वैदूर्य,मोती,गेरु,सुवर्ण (रात्रिपर्यन्त भिगोकर प्रातपान)
*रक्तकफानुबन्ध होने पर क्षार प्रयोग करना चाहिये
*मूत्रमार्गगत रक्तपित्त मे शतावरीक्षीर,
*गुदमार्गगत रक्तपित्त मे मोचरस कल्क से पकाया हुआ क्षीर प्रयोग,
*नासागत  रक्तपित्त मे अडूसादि के क्वाथ का अवपीड नस्य प्रयोग
.रक्तपित्त रोगाधिकार - वासाघृत
                                           शतावर्यादि घृत
.रक्तपित्त मे पथ्याप्थ्य- *पथ्य - कफानुबन्ध होने पर यूष /शाक प्रयोग,
                        *वातानुबन्ध होने पर-मासरस का प्रयोग
                       *अपथ्यपित प्रकोपक आहार्-विहार

No comments:

Post a Comment